ORHAN YOLDAŞ - İnönü Üniversitesinin öncülüğünde 5 üniversiteden 12 bilim insanının katılımıyla Alzheimer hastalığına neden olan enzimin azaltılmasına yönelik deneylerden olumlu sonuç alındı.
Dayısı ve annesini Alzheimer'a bağlı hastalıklardan kaybeden İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Organik Kimya Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Yetkin Gök, bu hastalığın neden olduğu enzimin azaltılması ya da durdurulması amacıyla 2017 yılında bilimsel araştırmalara başladı.
Gök, farklı üniversitelerden bilim insanlarıyla sentezledikleri 200'ün üzerinde molekülle yaptıkları deneylerde, bazı moleküllerin Alzheimer hastalığına neden olan asetilkolinesteraz enziminin etkinliğini azalttığını belirledi.
Prof. Dr. Yetkin Gök, AA muhabirine, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli depremlerde fakültelerinin 7 binasının ağır hasar alması nedeniyle yıkıldığını söyledi.
Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu laboratuvarında bilimsel çalışmaları sürdürmeye gayret gösterdiklerini anlatan Gök, sentezledikleri ilaç etken maddelerinin 2017 yılından bu yana hastalıklar üzerindeki etkilerini belirlemeye çalıştıklarını dile getirdi.
Gök, sentezledikleri organik ve metal içeren organik bileşiklerle Alzheimer hastalığına neden olan asitilkolinesteraz enzimini yavaşlatma veya etkisiz hale getirmeyi amaçladıklarını söyledi.
Alzheimer'a neden olan asitilkolinesteraz enziminin etkisinin azaltmak için laboratuvar ortamında yaptıkları deneylerde olumlu sonuçlar aldıklarına işaret eden Gök, 'Ailemde Alzheimer hastalığı oldukça fazla, bunu bire bir yaşadım. Uzun süredir aklımda olan bir hastalıktı, bu konu üzerinde çalışmak ve devam etmek isteğim vardı. Alzheimer tedavisinde kullanılan ilaçlar belli bir düzeye kadar etki gösterebilmekte ve yan etkileri çok fazla. Biz yan etkisi daha düşük olan, daha etkin, daha uzun süre etkisini gösterebilecek ilaç etken maddelerini sentezlemeye başladık, bunun özerine çalışmalarımız devam etmekte.' diye konuştu.
- Araştırmaya uluslararası atıf
Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Müdürü Doç. Dr. Aydın Aktaş, 2017 yılında Prof. Dr. Yetkin Gök'ün proje yürütücülüğünde Alzheimer hastalığına neden olan enzimi etkisiz hale getirmek için laboratuvarda deneyler yapmaya başladıklarını anlatarak, şunları kaydetti:
'2018 yılında yayına dönüştürdük ve 2018 ve 2019 yıllarında bu konu üzerinde yılda 150 civarında uluslararası atıf aldık. Asetilkolinsinir, uçlarından etkilediği organa veya sinir ucundan ikinci bir sinir hücresine, sinir implusu taşıma görevinin yanında sinir ve kas lifleri boyunca biyoelektriksel akımın oluşmasını da sağlayan biyolojik önemi büyük olan bir moleküldür. Vücutta sentezlenen asetilkolinesteraz enzimi ise asetilkolini parçalıyor. Asetilkolin parçalanması ise vücudun biyoelektriksel akımına zarar veriyor, bu da Alzheimer ile bazı hastalıklara sebep olabiliyor.'
Alanında uzman akademisyenlerle çalıştıklarına işaret eden Aktaş, Atatürk Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Bölümünden Prof. Dr. İlhami Gülçin'in de büyük katkılarıyla deneyler yaptıklarını söyledi.
Aktaş, Alzheimer'a neden olan enzimi etkisiz hale getirebilmek için yapılan deneylerin sonuçlarıyla ilgili şu bilgileri verdi:
'Prof. Dr. İlhami Gülçin'in katkılarıyla sentezlediğimiz moleküllerin piyasada ticari olarak satılan ilaçlara göre daha etkili olduğunu gördük. Bazı deneylerde ise yan etkisinin az olacağı öngörüsünde bulunduk. 2024'e kadar 30'un üzerinde akademik çalışma yaptık ve yaklaşık 200 farklı molekül sentezledik. Sentezlediğimiz bu moleküller organik ve metal içeren organik bileşikler ile organiğe metal bağlayarak yaptığımız bileşikler. Organik temelli bileşiklerde çok faydalı sonuçlar gördük.'
Aktaş, Gaziantep Üniversitesi Fen Fakültesinden Prof. Dr. Tuba Taşkın Tok'un ise deneylerde elde edilen sonuçları bilgisayar programında simülasyonunu yaparak, deneysel ve teorik çalışmaların uyumlu olduğunu belirlediğini söyledi.
Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Fakültesinden Prof. Dr. Muhittin Aygün ve ekibiyle de sentezledikleri moleküllerin tek kristallerini elde ettiklerini aktaran Aktaş, Bartın Üniversitesi Fen Fakültesinden Doç. Dr. Parham Tarlımı ile de farklı enzimlerle ilgili çalışmalar yaptıklarına değindi.
Deneylerde sentezlenen moleküllerin Alzheimer'a neden olan asitilkolinesteraz enziminin etkisini azalttığını bildiren Aktaş, 'Deneylerde çalıştığımız moleküllerin çoğunun etkili olduğunu belirledik. Ancak aralarında birkaç tanesinin piyasadaki ilaçlardan çok daha etkili olduğunu ve yan etkilerinin daha az olduğunu gördüğümüz moleküller üzerin yoğunlaştık.' dedi.
- Hayvan deneyleri için davet
Deneylerde elde ettikleri olumlu sonuçları hayvanlar üzerinde de gerçekleştirmek istediklerini ancak laboratuvarlarının 6 Şubat 2023'deki depremlerde hasar aldığını ifade eden Aktaş, şunları aktardı:
'Araştırmalarımız sekteye uğradı. Yeniden toparlanarak çalışmalara hız vermeye başladık. Sentezlediğimiz moleküllerin Alzheimer hastası hayvanlar üzerinde etkisini çalışmak isteyen tüm akademisyenleri projemizde görmek, birlikte çalışmak ve daha iyi sonuca ulaşmak isteriz. Yapacağımız çalışmalarla Alzheimer hastalarına bir şekilde şifa olmak ve sıkıntılarını gidermeye katkı sunmak isteriz. Sentezlediğim molekülleri hayvan deneylerinde çalışmak isteyen tüm akademisyenlere projemizde yer var.'