İnsan ancak akıl, dil ve düşünce yeteneği ile hayvanlardan ayrılır ve insanlaşır. Bu nedenle, aklın ve dilin görece özgür dolduğu rejimlere demokrasi, aklın ve düşüncenin büyük oranda kısıtlandığı ya da tutsaklaştırıldığı rejimlere de diktatörlük denir.
Demokrasiler, halkın istekleri doğrultusunda, yetkisini halktan alan temsilciler eliyle; teokrasiler dışında kalan diktatörlükler ise, bireysel keyfi buyruklarla yönetilir. Teokrasilerde ise, teorik olarak, kral, sultan, padişah, emir ya da halifelerin dogmatik, dinsel kısıtlamalara uyduğu varsayılır. Ancak uygulamalar bu teoriye fazla uymaz. İstisnalar hariç, teokrasi ile yönetilen ülkelerin yöneticileri de diktatör olabilirler.
Bir toplumdaki özgürlükler, yani düşünmeyi dışa vurma alanları ne kadar genişse o toplumun demokrasisi- özgürlük yelpazesi- o kadar geniştir. Demokrasiler, başkalarının özgürlerine saygılı kalarak, insanların aklını, dilini ve düşüncesini özgürce kullanabildiği, fikirlerini de korkmadan açıklayabildiği, doğruları söyleyebildiği özgürlükçü rejimlerdir.
Diktatörler, her koşulda, akılcı ve özgür düşünceleri kendi iktidarlari için tehlike olarak görür ve her türlü devlet gücünü ve toplumsal kutsalları ( ekonomi, para, makam, kolluk kuvvetleri, yargı, medya, din, mezhep, ırk, dil, vatan ve bayrak sevgisi ...) kötüye kullanarak özgürlükleri bastırmaya çalışırlar. Ancak özgürlüklerin kısıtlandığı oranda hoşnutsuzluklar ve direnmeler de çoğalır. Muhalefet yeraltına inebilir.
Tarihsel gelişme sürecine göre, özellikle de son dört asırlık zaman dilimi içinde, devlet adına iktidar gücünü kullananların, yani siyasi iktidar olanların, özgürlük alanları giderek daha daralmış, buna karşın, bireylerin ve halkın özgürlük alanları ise giderek daha genişlemiştir. Tarihsel gelişme trendi, akıl, bilim, hak, hukuk, adalet, özgürlük ve demokrasiden yana olmuştur.
Bu tarihsel gelişmeye ve eğilime uymayan durumun istisnaları ise, çoğu İslam ülkeleridir. İslam ülkelerindeki demokrasi zihniyetinin gelişimi Batı toplumları ile karşılaştırılmayacak kadar yavaş ve geridir. Hatta bu ülkelerde çok sık olarak, demokrasilerden geriye dönüşler de mevcuttur. İran, Afganistan, Pakistan... gibi.
Demokratik, hukuki, siyasi, sosyal ve kültürel gelişmeler bakımından, halkının büyük çoğunluğu Müslüman olsa bile, Türkiye Cumhuriyeti ve Türk toplumundaki gelişmeler diğer İslam devletlerine uymaz. Türk toplumunun genel rotası çağdaş dünya ve çağdaş toplumlara yöneliktir.
M. K. Atatürk'ün kurduğu laik, demokratik ve sosyal bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve gelişmesi, kimi zaman bazı sapmalar geçirse bile, akıl, bilim, özgürleşme ve demokratikleşmenin dünyadaki tarihsel gelişme eğilimine uygundur.
Atatürk dönemini demokrasi olarak adlandırmayanlar olabilir. Ancak böyle düşünmek kanımca eksik ve yanlıştır. Demokrasi pat diye gökten inmez. Demokrasilerin yerleşik olabilmesi için toplumda, mutlaka bir zihinsel, davranışsal, düşünsel, kültürel, hukuki ve siyasi altyapı değişimi gerekir.